Zmarł Stanisław Niemczyk

Żegnamy wybitnego architekta, człowieka o ogromnej charyzmie.

Stanisław Niemczyk (urodzony w 1943 roku w Czechowicach-Dziedzicach, zmarł 13 maja 2019) – architekt, autor budynków handlowych, usługowych, mieszkalnych i sakralnych. Zasłynął jako twórca niezwykłych kościołów, nazywany „polskim Gaudim”.
W 1968 roku ukończył studia na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej, pisząc pracę dyplomową u prof. Włodzimierza Gruszczyńskiego. Od 1968 roku pracował w Tychach w Miastoprojekcie, gdzie wyróżnił się projektowaniem obiektów nietypowych i jednocześnie wyprzedzających swój czas. Architekt mieszkał w Tychach, gdzie prowadził własne biuro ARS Architektura.

Agata Smalcerz, dyrektor Galerii Bielskiej BWA: 
Jego dzieła wzbudzają zachwyt nie tylko znawców, ale też zwykłych ludzi, obcujących z tą architekturą. Jego najsłynniejsze realizacje to kościoły, ale wiele osób mieszka w stworzonych przez niego domach lub przebywa w zaprojektowanej przez niego przestrzeni publicznej. Zawsze szukał istoty danej budowli: komu ma służyć, jakim celom, w jakich relacjach z otoczeniem. A także z jakiego materiału ma być wykonana i w jaki sposób, a cenił najbardziej dzieło rąk ludzkich. Choć kochał materiały naturalne: drewno, kamień, cegłę, to nie bał się łączyć ich z surowym betonem. Choć jego wizje architektonicznie nie znają ograniczeń i często wykraczają poza przyjęte kanony, oszałamiając rozmachem, to jednak są w organiczny sposób wtopione w otoczenie i nawiązują dialog z tradycją historyczną.

Budując kościoły Stanisław Niemczyk odnosił się zarówno do nowoczesnych wskazań posoborowych, prowadzących do umacniania więzi wspólnotowych, jak i do tradycji architektury, np. budowli romańskich czy gotyckich, w których przestrzeń uzyskuje wymiar duchowy. Ale przede wszystkim budował relacje z ludźmi, sprawiał, że pociągnięci jego entuzjazmem sami włączali się w poszczególne etapy realizacji, czując się potem współtwórcami dzieła. Kościół Odkupiciela w Czechowicach-Dziedzicach (projekt z 1995 roku, realizacja w latach 1995–1998), będący jedną z 20 najważniejszych ikon współczesnej architektury w Polsce, powstał w dużym stopniu siłami parafian, którzy stworzyli wspólnotę do dziś utrzymującą silne więzi. Projektując klasztor dla zakonu franciszkanów w Tychach pojechał, wraz z odpowiedzialnym za budowlę zakonnikiem, do źródła, do Asyżu i Porcjunkuli, gdzie zrodziła się idea i powstała architektoniczna wizja jednego z najbardziej niezwykłych współczesnych budowli sakralnych: kościoła św. Franciszka i św. Klary w Tychach. Ojciec Wawrzyniec, towarzysz Stanisława Niemczyka podczas włoskiej wyprawy, stał się głównym budowniczym realizującym dzieło Mistrza, wedle tradycyjnej metody murowania ścian z kamieni. I choć proces, zarówno ze względów technologicznych, jak i finansowych rozciąga się na lata (budowla powstaje od 2000 roku), to już można dostrzec, że tworzona jest architektura w duchu średniowiecznych katedr. W Tychach również powstała społeczność która, podobnie jak było to przy budowie w Czechowicach Południowych, rozpoczyna dzień od wspólnego śniadania. Szopka bożonarodzeniowa, jak często u franciszkanów, z żywymi zwierzętami, z dekoracjami przypominającymi mury Jerozolimy, gromadzi przez dwa tygodnie okolicznych mieszkańców, którzy przy ognisku rozmawiają i poznają się.

Architektoniczny geniusz Stanisława Niemczyka to nie tylko idea dzieła, której ucieleśnieniem jest życie w nim tętniące. To także forma, która jest piękna i niezwykle oryginalna. Czy będą to czerwone, ceglane, pokryte spatynowaną miedzią smukłe wieże, wyłaniające się w Czechowicach-Dziedzicach Południowych przed oczami jadących pociągiem do Bielska-Białej podróżnych, czy cztery białe wieże z dolomitu wraz z piątą złotą, dopiero powstającą, widoczne na kilka chwil w Tychach z trasy S1 do Katowic, zawsze efekt jest olśniewający. Tak niezwykły rezultat architekt osiągnął mimo niesprzyjających warunków terenowych: obie działki są stosunkowo niewielkie, ciasne, nie mają wokół wolnej powierzchni. Trudności, przez które poległby niejeden architekt, Stanisław Niemczyk wykorzystał na korzyść obiektu. Dziełem sztuki jest sam wątek muru: czy to ceglanego, z różnokolorowych, często przepalonych cegieł, czy kamiennego, z ręcznie obrabianym licem, o mozaikowym układzie, zachwycającym strukturą i rysunkiem. Symboliczne detale, motywy podrzeźbiane, skontrastowane kolory i faktury materiałów, świadomie wykorzystane efekty światła i cienia – to elementy, które nadają dziełom Stanisława Niemczyka pełni smaku i harmonii, a odbiór dzieła zaspokaja nie tylko zmysł wzroku, ale też dotyku.

Pierwszą budowlą sakralną zrealizowaną przez Stanisława Niemczyka był kościół Ducha Świętego w Tychach (projekt z 1978 roku, realizacja w latach 1978–1982), który wywołał wielkie poruszenie nie tylko wśród wiernych, ale też w świecie architektów: projekt uzyskał m.in. Nagrodę Roku SARP (Stowarzyszenia Architektów Polskich) w 1996 roku. W miejscu tym, w przeciwieństwie do ciasnych działek pod inne kościoły, wokół było szczere pole. Na tym polu Stanisław Niemczyk postawił namiot, niczym Mojżesz na pustyni, projektując dwupoziomowy kościół z ogromnym czterospadowym dachem zakrywającym całą budowlę, zwieńczonym czterema smukłymi krzyżami o ornamentalnych ramionach oraz wolnostojącą dzwonnicą. Inspiracje Bliskim Wschodem zaowocowały także zaproszeniem wybitnego malarza, Jerzego Nowosielskiego, słynnego „malarza ikon”, do wykonania malowideł na pokrytych drewnem ścianach wewnętrznych. Do dziś zarówno architektura jak i realizacja malarska zachwycają spójnym programem ikonograficznym i całościowym podejściem do tematu.

Niezwykły dar łączenia nowoczesności i wierności tradycji, zaowocował także projektami rozbudowy istniejących gmachów. W rodzinnych Czechowicach-Dziedzicach dziełem Stanisława Niemczyka jest rozbudowany Miejski Dom Kultury, w którym architekt nawiązał do historycznych początków Domu Robotniczego powstałego z 1924 roku, z charakterystyczną secesyjną fasadą. W Bielsku-Białej Galeria Bielska BWA realizuje projekt rewitalizacji Willi Teodora Sixta, autorstwa Stanisława Niemczyka i jego pracowni Ars Architektura, przywracający piękno XIX-wiecznemu pałacykowi w ogrodzie przy ul. Mickiewicza 24. Wspólna ze Stanisławem Niemczykiem praca nad pomysłami wykorzystania przestrzeni Willi dla celów współczesnych była dla mnie osobiście doświadczeniem bez precedensu.

Ogromny żal, że Autor projektu nie będzie obecny podczas inauguracji działalności Willi Sixta po remoncie, planowanej na koniec 2019 roku. Zorganizowana w jej wnętrzach wystawa poświęcona twórczości Stanisława Niemczyka przybliży widzom niezwykłe projekty i zaskakujące inspiracje genialnego architekta.    

Ważniejsze realizacje:
·         zespół podmiejskiej zabudowy rekreacyjnej, Tychy – Paprocany, projekt 1969, realizacja 1972–1973 (projekt nagrodzony przez Ministra Budownictwa i Gospodarki Przestrzennej)
·         pawilon handlowo-usługowy, Tychy, projekt 1972, realizacja 1973
·         zespół mieszkaniowy „Glinka” – osiedle „H-7", Tychy, projekt 1979, realizacja 1980–1984
·         zespół mieszkaniowy „Nad Jamną”, Mikołów, projekt 1983, realizacja 1983–1986
·         kościół Ducha Świętego w Tychach, projekt 1978, realizacja 1978–1982 (ikonografia: Jerzy Nowosielski)
·         kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, Pawłowice, projekt 1986, realizacja 1986–1994
·         kościół Bożego Miłosierdzia w Krakowie (os. Oficerskie), Kraków, projekt 1991, realizacja 1991–1994 (współpraca: Marek Kuszewski)
·         szkoła podstawowa wraz z zespołem sportowym, Katowice – Giszowiec, projekt 1990–1993, realizacja 1993–2002 (współpraca: Marek Kuszewski)
·         kościół Jezusa Chrystusa Odkupiciela, Czechowice-Dziedzice, projekt 1995, realizacja 1995–1998 (współpraca: Anna Niemczyk-Wojtecka i Robert Wojtecki)
·        przebudowa Banku Spółdzielczego w Czechowicach-Dziedzicach, 1999–2003
·         kościół św. Franciszka z Asyżu i św. Klary w Tychach, z klasztorem dla zakonu Braci Mniejszych oo. franciszkanów, projekt 2000, realizacja od 2000
·         kaplica Matki Bożej Różańcowej w kościele św. Dominika na Służewie, projekt 2006, realizacja 2006–2012
·         współpraca przy budowie kościoła św. Michała Archanioła we Lwowie (projekt budowlany: Iwan Hanyk i Wiktor Lewczuk), projekt 2008, realizacja 2008–2018
·         kościół Ojca Pio w Tychach Mąkołowcu, projekt 2009, realizacja od 2010 
·         kościół Jana Pawła II w Pszczynie, realizacja od 2009
·         prezbiterium i kaplica św. Dominika w kościele dominikanów na Służewie, 2015
·         ołtarze na Błoniach i w Brzegach w Krakowie na Światowe Dni Młodzieży, 2016.

Laureat wielu nagród, m.in.:
1983 – Nagroda Roku Stowarzyszenia Architektów Polskich (za kościół Św. Ducha w Tychach)
1988 – Nagroda Błogosławionego Brata Alberta (za kościół Św. Ducha w Tychach)
1988 – Nagroda im. doc. Tadeusza Jodkiewicza przyznana przez Komisję Episkopatu Polski, za udaną architekturę sakralną
1998 – Honorowa Nagroda SARP (za całokształt twórczości) 
2000 – odznaczenie „Pro Ecclesia et Pontifice” przyznane przez Jana Pawła II
2011 – „Per artem ad Deum” (Przez sztukę do Boga) – medal Papieskiej Rady ds. Kultury za zasługi dla budownictwa sakralnego
2013 – „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” – Brązowy Medal Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
2014 – Nagroda TOTUS Fundacji Dzieło Nowego Tysiąclecia w kategorii „Osiągnięcia w dziedzinie kultury chrześcijańskiej”
2018 – Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka Katolickiego Stowarzyszenie „Civitas Christiana”
2019 – Medal 100-lecia Odzyskania Niepodległości nadany przez Prezesa Rady Ministrów. 

Pogrzeb Stanisława Niemczyka odbędzie się w sobotę 18 maja 2019 roku o godz. 12.00 w kościele Jezusa Chrystusa Odkupiciela w Czechowicach-Dziedzicach, pochówek na cmentarzu parafialnym w Miedźnej.