(queer)Fobia systemowa i symboliczna. Wizualne strategie przemocy

W tygodniu poprzedzającym 5. Marsz Równości w Bielsku-Białej zostaną przypomniane początki ruchów emancypacyjnych oraz walki o prawa mniejszości. Wykład nawiązuje do tematów poruszanych na wystawach Krzysztofa Piętki „Strefa pracy” i Karoliny Jarzębak „Samozaoranie”.

Paulina Darłak:

Czerwiec nazywany jest Miesiącem Dumy ze względu na upamiętnienie rewolucyjnych wydarzeń Stonewall, gdy queerowa społeczność przeciwstawiła się regularnym represjom. Wykład podejmuje temat strategii stosowania przemocy wobec osób LGBTQ+ – od historycznych form represji w III Rzeszy po współczesną mowę nienawiści. Punktem wyjścia są wystawy „Strefa pracy” Krzysztofa Piętki i „Samozaoranie” Karoliny Jarzębak. Porównawczo omówione zostaną mechanizmy dehumanizacji – od propagandy nazistowskiej po memiczne narracje w darknecie. Memy internetowe i propaganda nazistowska różnią się kontekstem, medium i skalą oddziaływania, lecz opierają się na wspólnych mechanizmach. W obu przypadkach dochodzi do zawłaszczenia języka wizualnego w celu kształtowania zbiorowej wyobraźni i legitymizacji przemocy.

Samo określenie „queer” w języku polskim tłumaczy się jako „odmieńczość”, początkowo mające charakter pejoratywny, zostało odzyskane przez społeczność i stało się pojęciem o globalnym znaczeniu. Tożsamość queerowa wykracza poza to, co znane – to życie poza schematem i na własnych zasadach. Elementy kultury queer to m.in. drag, vogue i estetyka kampu. Queerstorie nie tworzą chronologicznej narracji, lecz są nielinearne i wybiórcze. W ostatnich latach obserwujemy poszerzenie pola badawczego. Rewizja historiografii i historii sztuki z uwzględnieniem głosów mniejszości prowadzi do nowych interpretacji, kwestionowania dotychczasowych i uzupełniania tych brakujących. Queerstoria to pamięć o ruchach emancypacyjnych i poszukiwanie zapomnianych lub wypartych biografii.

Kwestia queerfobii nieustannie powraca, już nazistowska propaganda wykorzystywała nie tylko słowa, ale też obrazy – plakaty, reklamy, filmy do kryminalizowania osób queerowych. Podczas spotkania przyjrzymy się prześladowaniom na mocy paragrafu 175[1]. W obozach koncentracyjnych różowym trójkątem oznaczano homoseksualnych mężczyzn, natomiast czarnym osoby uznane za „społecznie szkodliwe” m.in. osoby w kryzysie psychicznym, pracownice seksualne oraz lesbijki. Wyjście poza binarny porządek postrzegano jako zagrożenie dla tradycyjnych ról płciowych i procesu wzmacniania ideologii nazistowskiej. Po zakończeniu wojny symbolem wizualnym społeczności queerowej stał się różowy trójkąt oraz tęczowe flagi, często atakowane w przestrzeni publicznej, tak jak w przypadku instalacji Julity Wójcik na Placu Zbawiciela w Warszawie. Nieustanne podpalanie „Tęczy” doprowadziło do jej demontażu w 2015 roku.

Przemoc systemowa ma wyraźne przełożenie na bezkarną agresję w Internecie. W polskim polu wirtualnym, memy stają się elementem politycznej strategii wykluczenia oraz częścią kampanii dezinformacyjnych. Badania pokazują, że ekspozycja na memy nacechowane nienawiścią zwiększa akceptację dla realnych aktów dyskryminacji, a osoby queerowe narażone na takie treści doświadczają stresu mniejszościowego. Queerfobia jest obecna w medialnym dyskursie oraz w debacie publicznej. Memy odzwierciedlają nastroje społeczne i  stanowią komentarz do spraw społecznie ważnych. W przestrzeniach wirtualnych, szczególnie tych trudno dostępnych, nazywanych „darknetem” każdy bez względu na rolę społeczną czy kompetencje może rozprzestrzeniać treści bez jakichkolwiek konsekwencji.

Sojusznicze instytucje kultury dostrzegają wartość płynącą z kreowania bezpieczniejszych przestrzeni. Poprzez praktyki włączające oraz wrażliwość językową dokonują aktów wzmocnienia. Sztuka współczesna dokonuje wiwisekcji społecznych uprzedzeń. Strategie artystyczne, które polegają na kontestacji, detabuizacji i demaskowaniu systemów władzy poprzez angażowanie się w aktywność emancypacyjną zawierają w sobie  wywrotowy potencjał do „odmieńczej” rewolucji.

[1] Paragraf 175 - przepis niemieckiego kodeksu karnego z 1871 roku, który określał homoseksualizm jako przeciwny naturze nierząd. Stał się on podstawą do prześladowań i eksterminacji osób homoseksualnych przez nazistów w III Rzeszy.

Czytaj więcej o wystawach Krzysztofa Piętki STREFA PRACY i Karoliny Jarzębak SAMOZAORANIE

Tego samego dnia zapraszamy także na Polski fantazmat Lesbos. Banał czy fenomen? Perfopogadanka

Paulina Darłak – absolwentka historii sztuki i specjalizacji kuratorskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Zrealizowała stypendium Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki w zespole kuratorskim w Warszawie oraz w Konsthall C. w Sztokholmie (Szwecja). Pracuje w Galerii Bielskiej BWA.

Na zdjęciu Paulina Darłak, fot. Maria Kniaginin-Ciszewska

(queer)Fobia systemowa i symboliczna. Wizualne strategie przemocy
12 Czerwca, godz. 17.00, Galeria Bielska BWA, wstęp wolny
Prowadzenie: Paulina Darłak