Wilhelm Sasnal – Maus

Wystawa jednego obrazu nawiązującego do kultowego komiksu Arta Spiegelmana „Maus” i do nieistniejącego już muralu wykonanego przez Wilhelma Sasnala na fasadzie Galerii Bielskiej BWA w 2001 roku.

Dzięki otrzymaniu dotacji w ramach programu „Narodowa kolekcja sztuki współczesnej” Kolekcja Sztuki Galerii Bielskiej BWA wzbogaciła się o obraz Wilhelma Sasnala „Maus 1” (2001-2015).

W 2001 roku ukazał się w Polsce „Maus” Arta Spiegelmana, zdaniem wielu najważniejszy komiks w historii. Wydanie polskiej wersji kultowego dzieła poprzedziła dyskusja wywołana książką „Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka” Jana Tomasza Grossa, w której badacz opisał losy Żydów w Jedwabnem*. Był to moment rozpoczęcia trwającej po dziś dzień debaty na temat niechlubnych wątków polsko-żydowskiej historii, a także znaczenia pamięci polskiego świadka Zagłady.

„Maus” Arta Spiegelmana przełamał powszechnie obowiązujące konwencje upamiętniania Holocaustu, zestawiając realizm tematu z językiem komiksu. Opisywana w nim wojenna i obozowa rzeczywistość przeplata się z doświadczeniem międzypokoleniowej transmisji wspomnień oraz związanej z nimi traumy.

W roku premiery polskiego wydania „Mausa” Wilhelm Sasnal stworzył serię pięciu obrazów opartych na fragmentach komiksu. Cztery spośród nich przedstawiają wyabstrahowane tła wybranych kadrów, z których artysta usunął postacie oraz warstwę tekstową. Malarski gest redukcji sprawił, że obraz stał się niemal abstrakcyjny. Na pochodzącym z tej serii i prezentowanym w Galerii Bielskiej BWA płótnie, wrażenie „nieprzedstawialności” uległo zatarciu w momencie, w którym artysta zdecydował się domalować nowe elementy: gwoździe, sztućce oraz dwie okrągłe plamy (2015 rok).

Ten prosty gest formalny może być postrzegany jako akt zmiany sposobu pamiętania, sprzeciwu wobec uznania pamięci za nienaruszalny i zamknięty zapis przeszłości. Pozorna nieobecność wyrażona w neutralnym, schematycznie potraktowanym krajobrazie Zagłady, została „zainfekowana” obecnością przedmiotów codziennego użytku. Artefakty podobne do tych, które kiedyś można było znaleźć w bagażach deportowanych Żydów, a które dziś wypełniają zbiory Muzeum Auschwitz-Birkenau, nadały przedstawieniu realizmu. Pejzaż, naznaczony wyrażoną w pustce obecnością śladów Zagłady, rozszczelnia zwartą architekturę pamięci. Krajobraz nie jest neutralny – podobnie jak miejsce, w którym wzniesiono budynek galerii**.

Zakupiony do Kolekcji Sztuki Galerii Bielskiej BWA obraz Wilhelma Sasnala jednocześnie nawiązuje do realizacji artysty z 2001 roku. Wykonał on wówczas – w ramach kuratorowanej przez Adama Szymczyka wystawy „Zawody malarskie” – mural na fasadzie Galerii Bielskiej BWA. Projekt przedstawiał jedną ze stron komiksu Spiegelmana, z której artysta usunął postacie, pozostawiając jedynie napisy w dymkach. Wybór fragmentu nie był przypadkowy – rysunek dotyczy sceny, która rozgrywa się w Bielsku, gdzie ojciec Arta Spiegelmana zostaje wydany gestapo. W drodze do więzienia mija fabrykę, która przed wojną była jego własnością, podążając ulicą, przy której kiedyś mieszkał.

W 2002 roku mural uległ zniszczeniu. Domalowano na nim krzyż celtycki – symbol, który po wojnie stał się ekwiwalentem swastyki. Niedługo później, na skutek interpelacji ówczesnych radnych miasta, mural usunięto.

W kolekcji Galerii Bielskiej BWA już od ponad dwóch dekad znajdują się dwie inne prace Wilhelma Sasnala: „Rower damski” (1999) i „Rower męski” (1999), za które artysta został nagrodzony Grand Prix 34. Ogólnopolskiego Konkursu Malarstwa Bielska Jesień (1999). 

Aktualnie w kolekcji znajduje się 1091 dzieł, z których ok. 90 proc. zostało zdigitalizowanych. Większa część zbiorów galerii umieszczona jest stronie www.kolekcja.galeriabielska.pl. 40 obiektów uzupełnionych zostało o audiodeskrypcję, przetłumaczoną również na język angielski.

Wystawie towarzyszy program edukacyjny; szczegóły będą podawane na bieżąco.

________________________________

*Wyd. 28 stycznia 2000 roku przez Wydawnictwo Pogranicze

**W miejscu, w którym obecnie mieści się Galeria Bielska BWA, w latach 1881-1939 znajdowała się synagoga. O niegdysiejszym istnieniu wyburzonej podczas II wojny światowej świątyni informuje pamiątkowa tablica umieszczona na fasadzie galerii. Synagoga była zbudowana według projektu Ludwika Schöne i Karola Korna – bielskiego architekta żydowskiego pochodzenia, projektanta wielu obiektów w Bielsku-Białej, w tym także Willi Sixta, gdzie obecnie prezentowana jest część Kolekcji Sztuki Galerii Bielskiej BWA.

Program towarzyszący

• Spotkanie z Adamem Szymczykiem
  piątek, 23 września 2022, godz. 18.00
• Piotr Kenig – Żydowscy przemysłowcy z Bielska-Białej. Ludzie i budowle
  środa, 14 grudnia 2022, godz. 17.00, wstęp wolny